Các nhà khoa bảng trong bộ máy nhà nước Triều Nguyễn

 http://repository.vnu.edu.vn/handle/VNU_123/23990

Khoa bảng (科榜) là cái bảng danh dự, liệt kê tên họ các thí sinh đỗ đạt học vị trong các kỳ thi cử này, phần lớn được tuyển chọn làm quan chức cho triều đại phong kiến Việt Nam. Khoa bảng là tĩnh từ để chỉ những người đỗ đạt này. Thí dụ: "Gia đình khoa bảng" là gia đình có học, có người trong họ đỗ đạt cao trong những kỳ thi cử do triều đình tổ chức và chấm khảo.

Các sách xưa dùng chữ Nho dạy Nho giáo cho thí sinh dự các kỳ thi Hương, thi Hội gồm có: Nhất thiên tự, Sử học vấn tân, Ấu học ngũ ngôn thi, Minh tâm bảo giám, Minh đạo gia huấn, Tam tự kinh và bộ sách giáo khoa là Tứ Thư (Luận ngữ, Mạnh tử, Đại học và Trung dung), Ngũ Kinh (Kinh Thi, Kinh Thư, Kinh Lễ, Kinh Dịch và Kinh Xuân Thu). Nhiều nho sĩ còn đọc thêm cả bách gia Chu Tử, các sách Phật giáo, Đạo giáo nữa. Khối lượng sách học thật là đồ sộ, lại phải học thuộc lòng và hiểu đúng nghĩa nên nho sinh mất rất nhiều công phu học và vất vả gian nan. Cực khổ nhất là phải chờ hai ba năm mới có kỳ thi. Khi đi thi thí sinh lại phải mang theo lều, chõng, thức ăn, lặn lội xa xôi lên kinh thành.

Cùng với việc thiết lập trường Quốc Tử Giám vào năm 1803 ở ngay Kinh thành Huế, triều Nguyễn cũng tổ chức các khoa thi Hương, Hội, Đình để tuyển chọn nhân tài phục vụ đất nước.

Thời vua Tự Đức, kỳ thi Hương cho ngành văn được tổ chức vào các năm Tý, Mão, Ngọ, Dậu; kỳ thi Hội tổ chức vào các năm Sửu, Thìn, Mùi, Tuất. Trong đó, kỳ thi Hương được tổ chức tại 7 trường, gồm: Thừa Thiên, Nghệ An, Hà Nội, Nam Định, Thanh Hóa, Bình Định, Gia Định. Kỳ thi Hội nguyên có ba trường, sau cải thành bốn trường.

Vào thời nhà Nguyễn, những người tham gia kỳ thi Đình do vua ra đề và chấm thi, người đỗ đầu không được gọi là trạng nguyên mà chỉ được xướng danh là Đệ nhất giáp tiến sĩ.

Theo sách Khâm định Đại nam hội điển sự lệ, triều Nguyễn rất hậu đãi những người đỗ đạt tiến sĩ. Ngoài việc tổ chức lễ truyền lô (xướng danh tiến sĩ) tại điện Thái Hòa, các tân tiến sĩ sẽ được tham dự yến tiệc, ban thưởng áo lụa vàng bạc, dạo phố vinh quy và ban chức quan. Các tiến sĩ được khắc tên vào văn bia dựng ở Văn Miếu để lưu danh thiên cổ.

Theo sách Khâm định Đại nam hội điển sự lệ, dưới triều vua Tự Đức vào năm 1853, một lễ truyền lô được cử hành tại Ngọ Môn. Lễ rất long trọng, khi nghe tiếng súng lệnh, các quan văn võ phải tập trung trước Ngọ Môn cùng với tân tiến sĩ để nghe quan nội các đọc danh sách tân tiến sĩ ghi trong hoàng bảng. Sau khi lễ vua 5 lạy, các tân tiến sĩ sẽ cùng với thị vệ, bính lính rước hoàng bảng ra niêm yết tại Phu Văn Lâu trong tiếng mừng của ban nhã nhạc.

Sau 3 ngày, hoàng bảng sẽ được giao cho Quốc Tử Giám cất giữ, bảng Phó bảng giao cho Bộ Lễ lưu giữ.

Mời các bạn quan tâm đến đề tài tham khảo bài viết cùng chủ đề “Các nhà khoa bảng trong bộ máy nhà nước Triều Nguyễn” của tác giả Nguyễn Ngọc Quỳnh tại đường link: http://repository.vnu.edu.vn/handle/VNU_123/23990